17.4 C
Los Angeles
December 7, 2023
Image default
Amawulire

ABALI KU TTAKA LYA DR.KASASA EMUTUNGO MWONGERE MWEKKAANYE BINO

Tuzzeemu okulambika ebikwata ku ttaka kisobozese ab’ e Mutungo okutegeera

 nti Dr. Kasasa ++abamulemesezza  okumala emyaka 18,  bakikola kifiriza kubanga  ekituufu bakimanyi nti kitaabwe ettaka yalitunda  mulamu.

 Dokita , tazzanga musango  okugula ettaka eryaliko erya Muteesa mpozi  omusango gwe bayinza okumusaako kugaana kubawa ku ttaka lino  kubanga baamutumirako n’abanene ng’eyali Katikkiro  ekiseera ekyo Mulwannyamuli n’omuko w’embuga eyawasa  Omumbejja Kagere kyokka n’agaana.  Basooka kumusaba yiika 25 n’agaana kwe kuwaaba mu kkooti ng’olwo bamutumidde n’abanene abalala abasaba yiika  80  bwe yeerema  ne gufuuka omusango.

Kwegamba bamuvunaana kugula ttaka eryali erya kitaabwe n’okulibamma.

Era singa gyali misango mu Buganda singa bamusimba dda mu kkooti ya Kisekwa. 

Mu myaka 18 omusajja bamukoze buli kibi  okumumenyamenya mu byensimbi n’omutima  era bamusoosa ku poliisi nga beesize omunene naye ali ku ttaka eryo kyokka n’abazitowerera.

Muteekwa okukimanya nti  Kasasa ye muntu eyagala ennyo Obuganda era yabuweereza n’amaanyi ge gonna.

Bwe twamutuukiridde yatunnyonyidde bwati:  “Nnawereza obwakabaka  okuva mu buvubuka bwange n’okutuuka ng’afuuse omuntu eyeebuzibwako eby’ensonga.  Nnawerezaako mu Bwakakabaka bwa  ng’omusawo  ow’ekyama  owa Sekabaka Muteesa era  nnali mukwano nyo gwa  Mutesa II n’anjagala nyo nga musajja we omwesigwa akuuma ebyama  era omuwulizenankwaa n’ebyokujanjaba Abazaana omuli  n’abazaala abamu ku bazaala abaana abantigomya.

Ndi musajja omuwulize eri  Nnamulondo kubanga  Sekabaka Mutesa II   nnamuweereza era ne Ssaabasajja Kabaka Mutebi II naye namuweereza  nga ye ssentebe wange mu Teefe Trust Bank gye nali nkola nga Chief Executive era nassaawa akawunta eyitibwa Nkuluze okulabirira Ssaabataka nga bwe yali ayitibwa Nolwekyo ebiseera ebyo.

Kati kantwale omukisa okubaako byembategeeza   nga nnannyini ttaka ly’e Mutungo omutuufu.

1.Nze   ali ku kyapa ky’ettaka eryo gwe bayita ‘Registered Proprietor’ okuva 1979 n’okutuusa olwaleero, gye myaka egisoba mu 40 ng’ettaka lyange  bwoya  lye nagula kubanga  mu mateeka nga bbanka egenda kulitunda ku nnyondo era  n’Omulangira Wasajja yakikakasa mu kakiiko ka Bamugemereire.

Wasajja  ne bannalinya  Kagere ne Nassolo tebalina kawandiiko konna , wabula bamala gakaayanira  ttaka  songa Mutesa II yagenda okukisa omukono  mu 1969 nga wakayita omwaka mulamba ng’ettaka lye yalitunda mu 1968, nze nnagenda okuligula nga wayise emyaka  10 kasokedde  Mutesa aliguza abantu abalala  nze nnali muguzi wakusatu nabo kye bakkiriza .

Kale awo mu mateeka oyitawa?

Ebiwandiiko ebikakasa obwanannanyini bw’ettaka ly’e Mutungo nti lya Dokita webiri  mu Minisitule ey’ebyattaka ne Bulaaya  era  nawe osobola okugendayo mu Lands n’obuuza era ojja kukizuula  nti ettaka eryo libadde liri mu mannya ga Buwule Muhammand nga ye nze  ayogera nammwe era kati emyaka  41 nga liri mikono gyange  .

2. Mu mateeka oyo ali ku kyapa ye nnannyini ttaka ne kkooti kwezisibira . Ekyapa bwe bujulizi obwenkomeredde teri kkooti ejjanga kuddamu kunooya bujulizi bulala ng’ekyapa wekiri

Kale mmwe ab’e Mutungo temubuzabuzibwa.

 Nze mukopi munnamwe nze ali ku kyapa ate nga ndiko  mu butuufu.

Nga bwe nnasonda ssente ze  nnagulamu ettaka okuva mu myaka gya 1950 nga nkya ssoma obusawo ku University e Makerere, ekibanja kyange ekyasooka nakigula  Makereere-Kagugube okumpi ne LDC nga nsoma okuva ku bakyala 2 paka oluvannyuma ne Alhaji Musa Kasule eyali nnanyini lwe yanguza ekyapa mu ttaka nolwekyo nabe Mutungo- bwe mwandikoze.

3. Mukimanye nti okwesenza musango.

4. Mu mateeka ow’ekibanja talina buyinza kutunda kibanja kye nga nnannyini ttaka ssi gwasoose okuwa omukisa okugula oba okumukkiriza atunde ekibanja ekyo era ebyo bwe bitakolebwa, endagano ey’okutunda  eba ekoleddwa ebeera nfu ne mu mateeka tekola kubanga okugula/okutunda kuba kufu bwe ffufululu ffu.

Atunda abeera atunze mpewo

ne gw’aguzizza naye ababeera aguze mpewo.

Bwokitunulamu n’obwegendereza ojja kukisanga ng’abamu ku bantu  b’e Mutungo abali ku ttaka lyange bangi bagwa mu tuluba eryo: Tebajjanga gyendi nga nnanyini ttaka mbategeere basobole okusasula obusuulu, tebansasulanga busuulu era  ssibamanyi ng’abebibanja abakkirizibwa mu mateeka.

Mw’abo mwe muli akabinja k’abantu  abakozesa olukujjukujju nga bali n’abaana b’Engooma abajoozi.

Gwe kale bwe butaba bujoozi oddira otya omusajja  Kiwanuka n’asalimbira  ttaka lyange mbu  yeeyita omwami wa Kabaka ku ttaka erya Dr. Kasasa ngate Dokita ssi  Mulangira wabula omusajja omukopi!.

5. Okugamba  nti nze simanyi nnanyini ttaka tekiyamba muntu  ali ku ttaka eririko nnanyini lyo.

Etteeka ligamba nti ali ku ttaka ggwe olina obuvunaanyizibwa okunoonya nnannyini  ttaka. Bino mbu tetumumanyi, tatweyanjuliranga  oyo Wolokoso.

6. Okuyitibwa ow’ekibanja mu mateeka kitegeeza nti  nnanyini ttaka akumanyi  era ku ttaka lye wagendako mu mateeka era wano ebintu biri bisatu: oba ne Landlord, tenant, ne busuulu.  Tenant awa obusuulu buli mwaka eri nnanyini ttaka .

Atali wa kibanja ali mu ttuluba lye twogedde tayita nnannyini ttaka Landlord kubanga naye ssi Tennant. Mu mateeka   ekitabaganya enkolagana wakati wa Landlord n’owekibanja ali mu mateeka kusasula busuulu.  Ne bwoba wa kibanja bwotasasula busuulu, landlord wa ddembe okutwala mu kkooti okwamuka ettaka lye.

Ow’ekibanja bwatawa  busuulu aba yeegobye yekka ku ttaka.

7. Engeri gy’omanya nnanyini ttaka:  Mu Registry  mu minisitule ya Land  balina enkola gye bagoberera okuyamba  okuzuula ebikwata ku ttaka okuli ekibanja kyo kasita osasula ‘search fee’, ssente entongole era zisasulwa mu banka n’otwala lisiiti mu lands ne bakuwa  Search letter  okuli kalonda yenna akwata ku ttaka  okuli n’amannya ga nnanyini ttaka, awo n’otandikira awo okumunoonya amateeka galeme okukukwata. Era ettaka ne bwelibaako envumbo,  ebbaluwa ejja kukikulaga.

Kino kikulu nnyo mwenna mu kitegeere nti ettaka okubaako  envumbo (Caveat Emptor ekitegeeza warning to the buyer ) tekitegeeza  nti ettaka terikyali lya omuntu oyo ali ku kyapa. Nedda Caveat kuba kulabula nti omuntu  ayagala okugula ettaka  eryo weetegereze , tomala  gagula naye kino kikola ku muntu  onoonya  okugula ettaka naye ggwe asangiddwa ku ttaka tolina  bwogaana kunoonya nnanyini ttaka  n’odda mu bya mbu ettaka liriko enkaayana. Enkaayana bwezirimala  emyaka n’ebisiibo nga ggwe obeera ku ttaka nga tolina kyokusasula, ekyo kimenya mateeka , tewaliwo ttaka litalina nannyini lyo kubanga n’ettaka okubeerako enkaayana oba omusango okubeera mu kkooti tekitegeeza nti ettaka eryo lya bwereere nolwekyi osobola okulisaalimbirako.

Ekirala ate nga kikulu nnyo, nnanyini ttaka  obwannanyini bwe ku ttaka eririko envumbo tebumuggyibwa buyinza nga nnannyini ttaka era ettaka erissiddwako Caveat terikyusibwamu  kuva mu mannya  gannanyini ttaka okudda mu mannya aga bantu abalala nebirala bwe bityo. Obuyinza bwe ku ttaka lye busigalawo era asobola okugenda mu kkooti n’alaga ekyapa kye ekyo ekiriko envumbo  n’emuwuliriza nga nnannyini omutuufu n’emukkiriza okugoba ku ttaka lye abalisaalimbirako wadde nga liriko envumbo.

8.Abali ku ttaka ebweru w’amateeka  musango gwennyini  okwesenza  ku ttaka nga nnanyini ttaka  tabamanyi. 

era mubeera ba Trespasser – Abasaalimbi tebabeera mu mateeka era kino  nkikoze okukendeeza ebiseera tusobole okutegeeragana nga buli omu amannyi etteeka kye ligamba kubanga ne kkooti

etulagira okusooka okutegeeregana.

 Sirina gwengoba ku ttaka  okuggyako oyo anaagaana okutegeeragana oba oyo anaasalawo nti Kampala city agaanye, naye ssi nze mugobye. Amazima gali nti essaawa etuuse, oba kangambye nti essaawa yayita dda okuzza amagoba mu ssente ze nnasigga mu ttaka lye Mutungo.

Tujja kutegeeregana   .

Related posts

Putin anyiize n’akuba ekyalo gye bazaala Pulezidenti wa Ukraine.

OUR REPORTER

Omusuubuzi wa sipeeya avunaaniddwa ogw’okubba emmotoka.

OUR REPORTER

Ababuulizi na bayizi bakubiddwa emiggo kubulubuganyi obwabadde ku Grovers wilcox  school of mission.

OUR REPORTER

Leave a Comment